Daedalus was een geniale uitvinder, aldus de Griekse mythologie. Maar hij was ook jaloers, trouweloos en wreed. Als Daedalus de woede opwekt van de koning Minos van Kreta laat deze hem en zijn zoon Icarus opsluiten in een doolhof. De slimme uitvinder verzint het plan om via de lucht te ontsnappen. Met was en veren maakt hij voor Icarus en zichzelf vleugels. Vlak voor hun vlucht zegt hij tegen zijn zoon: “Vlieg vooral niet te dicht bij de zon, anders zal de was smelten en vallen je vleugels uit elkaar. Vlieg ook niet te dicht bij de zee, want het water zal de veren zwaarder maken en je zult vallen en verdrinken.” Eenmaal in de lucht vergeet Icarus het advies. Hij gaat hoger en hoger totdat de zon z’n werk doet. Icarus valt in de zee en verdrinkt voor de ogen van zijn vader. (Daarom heet deze deze zee de Icarische, en nu de Egeïsche Zee).
Voor Grieken was het hoogmoed om je niet aan de orde van de kosmos en de samenleving te houden. Een meer persoonlijke omschrijving is: “Hoogmoed is de op zichzelf gerichte houding van jezelf boven anderen plaatsen als voortdurend zoeken naar aanzien en waardering van anderen.”
Welke voorbeelden van hoogmoed zie je om je heen? Hoe weet je of achter gedrag de houding van hoogmoed aanwezig is?
Er bestaat een vorm van gezonde trots, de zelfwaardering. Die kun je van jongs af aan leren “Goed gedaan, meisje,” zeg je tegen je dochter die examen deed en een goede uitslag kreeg. Geslaagd! Zij kan trots zijn op haar prestatie. Het meisje kan ook leren zichzelf een compliment te geven: “Goed gedaan, meisje!” Dan ben je niet afhankelijk van de waardering van anderen, maar dan heb je een goede waardering voor jezelf. Zelfrespect heet dat en dat is gezond.
Bespreek het gevoel van minderwaardigheid. Het is een gevoelig thema. Luister goed naar elkaar in dit deel van het gesprek.
Met een gezonde zelfwaardering kun je belijden dat je Gods genade totaal niet verdient. Dat je vanwege de zonde Gods toorn verdient. De zonde van hoogmoed zien we al in het eerste, klassieke Bijbelverhaal, Genesis 3: de mens wil ‘als God wil zijn’ als de duivel hem dat voorspiegelt. Denk verder aan Nebukadnessar van Babel (Daniël 4,27) en koning Herodes (Handelingen 12,22) en de profetie van Obadja over Edom (Obadja 2-4).
Welke andere Bijbelse voorbeelden ken je? Hoe loopt het met de hoogmoedigen af?
Christus laat zien waar de weerstand tegen hoogmoed begint: het luisteren naar elk woord dat uit de mond van de Heer komt. (Matteüs 4,5, zie ook Jesaja 11,3 ‘Hij ademt eerbied voor de HEER’). Christus heeft zelf ook de straf ondergaan van de hoogmoedige mens. Pilatus zegt het ronduit bij de geslagen en bespotte Christus: ‘Hier is Hij, die mens’ (Johannes 19,5).
Neem tijd om na te denken of te mediteren over het leven van de Heer: zijn voorbeeld van nederigheid en zijn einde als schuldige.
Hoe bestrijd je de opkomende hoogmoed? De rode lijn door de Bijbel is dat wij verlost wórden. Denk aan deze regel uit lied 177 (Liedboek voor de Kerken, 1973) “Dit breekt mijn trots. Waar zou ik nog op bogen? Ik lig in ‘t stof, maar God komt mij verhogen, nu ik van vijand Gods en tegenstander in vriend verander.”
Bespreek de volgende tips om de valkuil van hoogmoed te vermijden (en vul ze in gezamenlijk gesprek aan).
- Mediteer over de persoon en het werk van Christus
- Voel je niet te goed om bij anderen informatie en advies in te winnen; geloof echt dat jij niet alles beter weet.
- Schiet niet direct in de verdediging als iemand het met je oneens is; neem de tijd om de mening van een ander te overwegen.
- Laat jezelf controleren (bijvoorbeeld waar het gaat om geldbeheer) en werk mee als je ter verantwoording wordt gevraagd, zelfs als je het onbenullig vindt.
- Lach mee als je op de hak wordt genomen, doe regelmatig aan zelfspot.
- Laat je tijdig vervangen, geef je macht uit handen; jij bent niet onvervangbaar en het verlies van je invloed is een goede oefening in bescheidenheid.
Misschien een idee om afspraken te maken hoe je elkaar hierbij kan helpen?
Om verder te lezen:
De woorden van moeder Maria (Lukas 1,51-52) en de heilige apostel Paulus (Galaten 6,14 en Filippenzen 3,3-4).
Vraag en antwoord 124 van de Heidelbergse Catechismus:
Wat is de derde bede?
Uw wil geschiede, gelijk in de hemel alzo ook op de aarde.
Dat wil zeggen: Geef dat wij en alle mensen onze eigen wil verloochenen en uw wil, die alleen goed is, zonder enig tegenspreken gehoorzaam zijn, zodat een ieder zijn taak waartoe hij geroepen is, even gewillig en trouw vervult als de engelen in de hemel doen.
Zoek in het Gereformeerd Kerkboek de Bijbelverwijzingen bij dit antwoord.