“Welnu, u bent het lichaam van Christus en ieder van u maakt daar deel van uit.” Deze woorden van de heilige apostel Paulus (1 Korinte 12,27) neem ik als uitgangspunt. Ik wil voor mijzelf een geloofwaardige kerkleer beschrijven. Een verhaal dat ik zelf vertrouw en waardig vind om door te vertellen. Want ik ben verward geraakt op dit punt. En daar laat ik het niet bij zitten.
Verwarring, hoezo?
1 De kerkkeuze doet ertoe. Dat is de sfeer waarin ik groot werd. Het werd stevig aangezet met het onderscheid tussen ware en valse kerken. De drie kenmerken van een ware kerk zijn deze: zuivere bediening van Gods Woord, zuivere bediening van de sacramenten en de oefening van de kerkelijke tucht. “Hieraan kan men met zekerheid de ware kerk kennen en niemand heeft het recht zich van haar af te scheiden.” (Nederlandse Geloofsbelijdenis, artikel 29) Dikke en te felle discussies over de kerk zijn verdwenen, verdampt en opgelost in een nieuw elan: het maakt niet uit waar je kerklid bent, als je je er maar thuis voelt. Wat is er gebeurt dat deze overgang zo snel en compleet tot stand kwam?
2 ‘Het gevoel’ als criterium van echtheid is een samengestelde typering. Het gaat om de diensten die een bepaalde waarde hebben als evenement. Muziek en boodschap (ja, ook dat) tillen de mensen boven hun dagelijkse bestaan uit. Dat laatste is namelijk in toenemende mate godloos geworden. Daarin ervaart men nauwelijks God als present. Ook weet men er moeilijk ritme van Geestelijke oefening in aan te brengen. De zondag moet veel meer dan vroeger compenseren. Het regelmatige bezoek aan een gemeente met aansprekende diensten vormt zich tot een besef van betrokkenheid. Dat wil men omzetten in lidmaatschap. Daarvoor geeft men de betrokkenheid bij de eigen kerk op: de klacht is dat men daar niet ‘gevoed’ wordt op de genoemde punten: verheffing, aanspraak, ontmoeting. Verder is het voor velen onverschillig hoe kerken functioneren waar men niet bij betrokken is. Of men denkt: voor andere mensen is dat wel een goede kerk. Er zijn geen kerken meer die als schadelijk worden getypeerd, kerken waar je niet zou moeten wezen (lees: de valse van vroeger). Welke verschuiving doet zich hier voor ten opzichte van de traditionele drieslag over de ware kerk?
3 De kerk is versplinterd tot op het bot. Juist een fusie maakt dat helder. Nu de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt een zijn geworden met de Nederlands Gereformeerden (mei 2023), is het aantal kerken in Nederland niet minder geworden. De afsplitsingen hebben in de eerdere decennia het aantal juist vergroot. Wie uitzoomt op de protestante traditie schrikt geweldig: het is een bont gezelschap, en eigenlijk is die typering te vriendelijk. Het zijn de scherven, het gevallen en gebroken ideaal van Christus’ kerk. Hoe is daar een verhaal van te maken met alleen maar opgewekte klanken? Welke waarlijk Geestelijke mentaliteit is passend bij een kerkelijke wereld die zich presenteert als een markt ter leniging van spirituele behoeften?
4 Aansluitend hierbij verbaas ik me over het gemak waarmee nieuwe kerken worden gesticht op plaatsen waar al zoveel kerken zijn. Meestal is dat omdat de voorganger(s) een krachtige interne roeping hebben gevoeld. Zij volgen de aandrang in Gods naam en nemen een kleur aan op het bestaande spectrum. Misschien een beetje meer accent op dit of dat maar echts iets nieuws is er niet. Wat wel soms duidelijk ontbreekt is de band met een zendende instantie. Een kerk of genootschap kan ondersteuning en correctie bieden. Waar Paulus en Barnabas vanuit Antiochië op pas gingen en daar ook weer terugkeerden (Handelingen 13 en 14) zijn de initiatieven van nu soms simpelweg gebaseerd op de gevoelde roeping en de goede wil, en het negeren van wat de Geest van de Heer al eerder op de locatie tot stand had gebracht. En als dat wordt beargumenteerd vanuit de idee dat men moet rechtzetten wat de bestaande kerken laten liggen of verkeerd zien, dan is dat de streep dat de bekende uitspraak dat alle kerken een zijn in Christus.
5 Het enige dat ik valide vind in de huidige situatie is de observatie dat er teveel soorten mensen zijn om als kerk allemaal te kunnen bedienen. Dat pleit ervoor dat er verschillende leef- en beleefstijlen zijn, verdeeld over denominaties en losse gemeenten. Dat geeft ruimte om mensen in hun eigen leef en gevoelssfeer te kunnen bedienen. De vraag is daarbij wel of dat ook een leervariatie met zich meebrengt. in de praktijk is dat vaak zo. De uitgangspunten of confessies van kerken verschillen en die verschillen kunnen variatie in worshipstijl en gemeenschapsleven met zich meebrengen. Maar als een denominatie of kerk een duidelijke identiteit heeft, dan is de vraag of dat niet een beperking is van het bredere spectrum ten tijde van de Heer en zijn apostelen zelf. Een permanente terugkoppeling is nodig en omgeeft de aangenomen belijdenis dus met veel zoekruimte.
Als de heilige Jakobus aan de christenen in de verstrooiing schrijft dan wil hij dat zij hun verantwoordelijkheid nemen. In de lijn van de Bergrede benadrukt hij dat geloof zonder werken dood is. Het gevaar dat bezworen moet worden is blijkbaar laksheid en gemakzucht. Als de evenzeer heilige Paulus te maken heeft met mensen die geloven dat onderhouden van de wet voorwaarde is voor verlossing, dan maakt hij het tegenovergestelde statement: wij worden gered door geloof, niet uit werken. Het hangt blijkbaar van de hoorder af welk licht er van het evangelie doorgegeven wordt.
Datzelfde is aan te wijzen bij de vier evangeliën. Wie stelt dat het viermaal hetzelfde is, vergist zich. Deze continuïteit is helder, Jezus Christus is de hoofdpersoon. Ook kan de levenslijn herkenbaar teruggevonden worden in alle vier de boeken. Maar Markus heeft geen geboortegeschiedenis nodig om het verhaal van de Heer te vertellen (waarschijnlijk als spreekbuis van de apostel Petrus) en in zijn evangelie is de Romeinse context van schrijver en lezer aanwijsbaar. Lukas schrijft ook aan iemand die een Romeins-Grieks culturele achtergrond heeft en wijdt naast zijn evangelie ook nog een boek aan de lotgevallen van de leerlingen. De selectie van de rondzingende verhalen over Jezus is met het oog op deze adressant gemaakt. Zo is dat ook aanwijsbaar bij de evangelisten Matteüs en Johannes. Diversiteit bestaat in de collectie heilige boeken en dat heeft te maken met verschillende contexten.
De motivaties rond splitsingen in de kerkhistorie
De onoverzienbaarheid van de kerk
De kerk en de theologie van de religies
De aantrekkingskracht van de kerk
Methode
Heilshistorie en eschatologie
Kennis en niet-weten, oordelen
Het karakter van de pneumatologie
“The identity of the concrete church is not simply given; it is contructred and ever reconstructed by the grace-enabled activities of its members as they embody the church’s practices, beliefs and valuations.” (5)
Nicholas M. Healy, Church, World and Christian Life: Practical-Prophetic Eccesiology. Cambrigde: Cambridge Universtiy Press, 2000.