Een monsterfilm met alle clichés, daarover hebben we het in dit geval. Troll, een Netflixfilm van Roar Uthaug, uit 2022. We hebben een forse natuurkracht die een stevige bedreiging vormt: een trol uit het Noorse gebergte komt de stad Oslo en het koninklijk paleis bedreigen. We hebben de wetenschap die zich over het vreemde wezen buigt. Nora Tidemann is hoogleraar paleontologie. Terwijl zij bezig is met veldonderzoek wordt zij naar de hoofdstad gehaald om een crisisteam te adviseren. In dat team komen we de regering tegen, premier Berit Moberg en de minister van defensie. Dan hebben we het leger. De hoofd van de strijdkrachten natuurlijk, maar vooral de uitvoerend commando, kapitein Kristopher Holmes. En dan de man die voor gek wordt versleten omdat hij aan premoderne ideeën waarde hecht: Tobias Tidemann, jawel de vader van de zojuist genoemde professor. Verder heeft zo’n film dan nodig een romance en daar is Andreas Isaksen, de assistent van de premier, voor geknipt als hij gekoppeld wordt aan Nora. Ook nog een goedmaker: vader en dochter verzoenen zich. En dan het drama: vader overleeft de confrontatie met de trol niet. En de omslag. Door iedereen uitgelachen biedt toch de mythe de oplossing. De gevreesde catastrofe wordt net op tijd afgewend, dat is ook zo, grote tijdsdruk hoort er ook bij en we noteren nog de rol van de media en de paniek bij het publiek. Dat alles met enige vaart gemonteerd, actiescenes met auto’s en helikopters, en waarachtig ruim anderhalf uur verder ben je keurig vermaakt.
Ik had de film gekeken tijdens onze zomertrip in Noorwegen, dit jaar. Over die trip is veel te zeggen en in elk geval dit: het bergachtige land imponeert. En je ontkomt in de steden niet aan de souvenirwinkels met die klein kabouterachtige poppetjes die ik bij mezelf trollen noemde. Fout. Deze aardmannetjes zijn kobolden. Trollen zijn reusachtig, een meter of tachtig hoog, en bestaan uit steen. “Gemaakt van aarde en steen, hun hart gevat in sneeuw, kil tot op het been,” citeren vader en dochter Tidemann een rijmpje in de openingsscène. Zij hebben samen een berg beklommen en kijken naar de trollenpieken. Tobias wil zijn rationele dochter oog geven voor de verbeelding. Het gaat niet om ‘eerst zien en dan geloven’ maar andersom ‘eerst geloven en dan zien’. Als Nora het probeert, ziet zij in de bergvormen de gezichten van versteende trollen.
Het verhaal komt op gang als er bij het boren van een tunnel een ongeluk lijkt te gebeuren. Tunnels, daar hebben zij er veel van, zo is ons gebleken tijdens de reis, bussen en treinen hebben ons erdoorheen gereden. In de film gaat het om de aanleg van een nieuwe treinverbinding in het Drovegeberte, midden Noorwegen. Terwijl een springlading wordt aangebracht, staat er een groepje (jonge) activisten die roepen: “Laat de berg leven!” Een wat romantische gedachte, zo lijkt, maar vooruit. Alleen, na de explosie komt er meer in beweging dan gehoopt. Filmbeelden lijken te wijzen om een wezen dat stenen gooit. Vanaf dat moment komen alle clichématige mechanismen opgang die het werkstuk van Uthaug tot een monsterfilm maken met fraaie graphics.
Wat mij ineens intrigeerde was dat Tobias de oorzaak van het moderne onverstand legt bij de kerstening van Noorwegen. “Wist je dat de zwaarste gevangenisstraf stond op het omgaan met trollen nog tot 1840? … Duizend jaar geleden waarden trollen rond door Noorwegen. … De reden voor het uitsterven weten we maar al te goed: de kerstening van Noorwegen. (0.30, zie ook 0.54, 1h10) Tobias weet zich als voorvechter van volksverhalen in de traditie te staan van bekende Noren als Theodor Kittelsen (1857 – 1914), Peter Christen Asbjørsen (1812 – 1885) en Jørgen Moe (1813 – 1882). “De kennis is nooit weggeweest.” Trollen leven ver weg van de beschaving omdat zij niet tegen het klokkenluiden van de kerken kunnen. Zij ruiken het bloed van christenen, vangen en eten hen op. Als een van de soldaten gewond is in de slag met de trol bidt hij angstig het Onze Vader en dat wordt zijn einde. De eerste zet om de trol te verjagen is een vijftal heli’s met kerkklokken eronder. In een geweldige scene zie je hoe de trol zijn oren probeert te sluiten voor de herrie en de tegenaanval inzet. Hij wint dan weer de sympathie van de kijker door een kind te redden van de dood door een neerstortende wentelwiek. En hier komt de boodschap naar voren: de trollen leefden in de premoderne tijd in families en kudden, er was een koning en vormde zo de natuurverbeelding van de oer-waarden van het leven. Het christendom heeft blijkbaar dat allemaal om zeep geholpen en een slachting aangericht. Het staat voor het huwelijk tussen christendom en moderniteit die als uitloper heeft het negeren van de vraag of de bewerking van de natuur voor ons gerief ook echt nodig is. Dat is wat de excentrieke Tobias het crisisteam voor de voeten werpt. Het treurige is dat er aan het slot van de film niet veel geleerd is. Wie de romantische natuurvisie stelt tegenover de moderne beheersingszucht ziet dat het ene gevaar wel bedwongen is maar dat het volgende zich aandient. De suggestie is dat we dus op deze manier de problemen niet de baas worden. Hoe dan wel, dat blijft duister, al zou een begin kunnen zijn of het intensiveren van vervoer ook echt nodig is. Met onze reis zijn wij onderdeel geweest van massatoerisme op cruiseschepen, in bussen en treinen waarvan je je kan afvragen of dit nog kan.
Hoe ook, de klacht dat het christendom de theologische basis is voor de moderniteit is bijna even mythisch als het verhaal van de trollen zelf. Het heeft Bijbels-theologisch gezien niet zoveel benen om op te staan (zie mijn blog over heersen op aarde), al moet ook gezegd dat een nieuw, stevig Bijbels-theologisch perspectief zich nog niet gevestigd heeft. Behalve de claim om als een rentmeester met de aarde om te gaan moet er namelijk ook een soort catastrofeleer bijgevoegd worden. De eschatologische sfeer waarin de huidige klimaatdiscussie begint te ontwikkelen kan niet zonder het verwerken van onbeheersbaarheid. Want zowel het moderne als het premoderne heeft in de fom ten doel de woeste natuurkracht tot stand en stilte te brengen. Dat gaat niet vrijwillig. Maar wat nu als controle – hoe dan ook – echt tekort schiet? Vader Tidemann waarschuwt als het leger aanvalt: jullie maken hem boos en hij zal terugslaan. Wat wij meemaken aan extreem weer kan je zo duiden en de vraag is of er nog iets van Gods hand in te zien is. En als dat zo is hoe dan de reactie van mensen op dat handelen van God verwacht moet worden. Zo wordt deze anderhalf uur vermaak ineens reden voor een goed gesprek.
Naar aanleiding van: Troll, een flim van Roar Uthaug, 2022 te zien op Netflix. Inge Marie Wilmann (Nora Tidemann), Mads Sjøga°rd Petterson (Kristopher Holmes), Kim Falck (Andreas Isaksen), Gard B. Eidsvold (Tobias Tidemann).
Klik hier voor de link naar de internationale filmdatabase.
Niet alles zit even logisch in elkaar zoals een van de vernietigende reviews op imdb laat zien:
- Niemand gelooft dat het een wezen is, dus waarom een paleontoloog bellen?
- Ze gelooft niet dat het een trol is, maar denkt dat haar vader, een trol-expert, kan helpen …
- Zelfs als je het live op tv ziet, willen mensen het nog steeds geen trol noemen. Ik heb het gevoel dat elke Noor weet wat een trol is en er meteen een zou herkennen, zelfs als je er niet in gelooft.
- Moderne wapens doen de trol geen kwaad, maar op de een of andere manier heeft middeleeuws Europa de hele trol-koning-familie gedood.
- Volksverhaal vertelt ons dat trollen boos worden op kerkklokken … dus laten we hem irriteren met kerkklokken en dan verbaasd doen als hij echt geïrriteerd raakt.
- Een trol omcirkelen met helikopters? Het is beter om zonder reden dichterbij te vliegen, zodat jullie allemaal kunnen worden verpletterd.
- Gekke trollenexpert ging naar een psychiatrisch ziekenhuis vanwege zijn geloof … maar de koning van Noorwegen had veel respect voor deze man en wist dat hij gelijk had.
- Helden realiseren zich dat het verkeerd is om de trol te doden. Toch super blij als hij dood gaat.