Het is een heel respectabele uitkomst van onderhandelingen of bemiddeling: we zijn het niet eens geworden. Ook de interreligieuze dialoog mag wat mij betreft op deze manier een voorlopig einde vinden. Het mooiste voorbeeld dat ik daarvan ken is het gesprek van de rabbijn Jacob Neusner (1932-2016) met Jezus. Aan het slot van het boek A Rabbi talks with Jesus is het helder: op basis van de getuigenissen van de leerlingen van Jezus (met name de weergave van Matteüs) zal Neusner Jezus niet volgen. Maar intussen heb je in het boek een fraai verslag gelezen van een respectvolle en inhoudelijke benadering. “I can see myself meeting this man and, with courtesy, arguing with him. It is my form of respect, the only compliment I crave from others, the only serious tribute I pay to people I take seriously – and therefore respect and even love.” (20).
Het boeiende van dit boek is dat het je als volgeling van Christus zeer aan het denken zet. Eén van de beslissende verschilpunten tussen Neusner en Jezus is de plaats van het collectief, de gemeenschap van en met het volk Israël. Het respecteren van de familie en het werken aan een hechte samenleving is een hoofdzaak in de Torah die Mozes van de Almachtige ontving: “Eer je vader en je moeder…” (Exodus 20,12). Maar Jezus’ onderwijs is gericht op een individuele beslissing. “Wie meer van zijn vader of moeder houdt dan van mij, is mij niet waard, en wie meer houdt van zijn zoon of dochter dan van mij, is mij niet waard.” (Matteüs 10,37). Betekent het volgen van Jezus dan het overtreden van de Wet? (57-58). Hoe kun je de gemeenschap in het oog houden als Jezus je oproept om te bidden in het isolement van de binnenkamer (54-55)? Voor Jezus is ‘u’ altijd enkelvoud, maar in de Torah van Sinaï gaat het om het meervoud, het eeuwige Israël (161).
Voor Neusner is de weigering om Jezus te volgen niet een kwestie van koppigheid of ongelovigheid: “It is because I believe God has given a different Torah from the one that Jesus teaches; and that Torah, the one Moses got at Sinai, stands in judgement of the torah of Jesus, as it dictates true and false, right and wrong, for all other torahs that people want to teach in God’s name.” (22).
Niet eerder dan na het lezen van dit boek besefte ik hoe revolutionair de Heer klonk in het Israël van toen. Hij creëert een nieuwe gemeenschap. Als jij twaalf Joodse mannen tot leerling kiest, als jij hen gaat voorbereiden om de basis te vormen voor een gemeenschap rond jezelf, dan daag je de Torah en Mozes uit. Dan schik jij je niet onder de Torah, dan stel jij je erboven. Ik snap dat de Joden Hem godslastering hebben verweten. En ik kan me de vraag wat die nieuwe gemeenschap meer biedt dan de Joodse, beter voorstellen. Zou zij werkelijk in staat zijn om het Joodse volk jaloers te maken (Romeinen 11,14)? Als Neusner afhaakt, komt de gedachtevorming bij mij als volgeling van Jezus op gang. Want is het niet de bedoeling dat wij te midden van een verdorven en ontaarde generatie schitteren ‘als sterren aan de hemel’ (Filippenzen 2,15)?
Benedictus XVI (paus in ruste) prees Neusner in zijn eerste Jezus-boek. “Deze dialoog heeft plaats met kracht van argumenten. De dialoog laat zien hoe sterk de verschillen kunnen zijn, maar hij wordt ook gekenmerkt door grote liefde: de rabbijn aanvaardt het anders-zijn van Jezus’ boodschap, en als hij afscheid neemt van Jezus gaat hij weg zonder haatgevoelens. In de harde waarheid blijft ook plaats voor de verzoenende kracht van de liefde.” (114).
En op dat punt is er nog een stap te zetten. Het is ook duidelijk dat Neusner gaat voor het hier en nu: “… we do try to hear and try to obey, in God’s kingdom in the here and now.” (160). Ook al verwachten wij als volgelingen van Jezus een complete reset van de schepping, in de tijd van afwachten steken ook wij de handen uit de mouwen. In het hier en nu krijgen de waarden van de toekomst al vorm, zoveel het kan. Waar Benedictus XVI wijst op de ‘verzoenende kracht van de liefde’, wil ik wijzen op de verbindende kracht van culturele waarden. Gedrag en normen vertonen veel verscheidenheid. In waarden vind je veel verbinding. Daar ligt een kans voor de interreligieuze dialoog in een gepolariseerde wereld.
Naar aanleiding van: Jacob Neusner, A Rabbi talks with Jesus. Montreal & Kingston: McGill-Queen’s University Press 2000. (Revised edition van A Rabbi talks with Jesus: An Intermillennial, Interfaith Exchange: New York: Doubleday, 1993).
Joseph Ratzinger Benedictus XVI, Jezus van Nazareth I (Van de doop in de Jordaan tot de Gedaanteverandering). Tielt: Lannoo, 2007 (Maria ter Steeg vertaalde het oorspronkelijke Duitstalige boek: Jesus von Nazareth. Erster Teil: Van der Taufe im Jordan bis zur Verklärung. Milano: RCS Libri S.p.A., 2007).
